جريان تشكيل مدفوع
در جريان هضم غذا مواد مفيد و قابل استفاده در روده كوچك جذب مي‏شود و بخش ناچيزي بصورت غيرقابل جذب وارد روده بزرگ مي‏شود. اين بخش غيرقابل جذب عمدتاً مواد فيبري (پلي ساكاريدهاي موجود در غشاء سلول‏هاي گياهي) و منشأ آنها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتاً آب و املاح جذب مي‏شود و آنچه نهايتاً دفع مي‏شود در يك فرد سالم معادل 400-200 گرم مدفوع و 24 ساعت است. حدود 75 درصد وزن مدفوع آب است و 25 درصد ديگر مواد جامد است محتويات مواد جامد مدفوع عمدتاً از لاشه ميكروب‏ها و مواد فيبري تشكيل شده است.

بنابراين وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگي به ميزان آب موجود در آن و حجم مواد فيبري دارد. درصد مواد فيبري در مدفوع بستگي كامل به ميزان مصرف اين مواد در رژيم غذايي دارد و حجم آب مدفوع بستگي به حركات دودي روده بزرگ (طول مدت ماندگاري مواد دفعي در روده بزرگ و فعاليت روده بزرگ در جذب آب مدفوع) دارد. در افرادي كه مقدار زيادي فيبر مصرف مي‏كنند (نان گندم و جو سبوس دار، حبوبات و...)و حركات دودي روده بزرگ  طبيعي نيز دارند، حجم مدفوع در 24 ساعت ممكن است به 400 گرم برسد.

تعريف يبوست:
 نزديك به نيمي از افراد كه با شكايت يبوست به پزشك مراجعه مي‏كنند طبق تعريف يبوست ندارند اغلب اين افراد از ميزان و يا نحوة دفع مدفوع شكايت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف جامعه متفاوت است و از 3 بار در روز تا 3 بار در هفته محدوده طبيعي تلقي مي‏شود. به همين دليل بوجود آمدن تغيير در تعداد دفعات اجابت مزاج در هر فرد نسبت به وضعيت معمولي او (كاهش تعداد دفعات اجابت مزاج) بايد يبوست تلقي شود ولي اگر كسي هميشه يكبار در هر مدفوع نيز بستگي كامل به نوع رژيم غذايي فرد دارد و كاهش قابل وجه مواد فيبري در غذا مي‏تواند منجر به مدفوع كم حجم و خشك شود كه با تغيير رژيم اصلاح مي‏شود.
علائم
علائم زير ممكن است همراه با يبوست وجود داشته باشد:
•احساس پري در مقعد
•احساس نفخ وگاز
•احساس نياز به دفع فوري مدفوع اما عدم توانايي در دفع كامل
•درد شكم و گرفتگي عضلات شكم
•تهوع


علل يبوست
يكي از علل مهم يبوست مصرف غذايي كم فيبر و كم آب است. در مسافرت كه معمولاً كه رژيم غذايي شما عوض مي‏شود، مي‏تواند يبوست ايجاد گردد. خانم‏هاي حامله اغلب يبوست پيدا مي‏كنند. علل ديگر يبوست عبارتند از كم تحركي، استفاده نادرست از مسهل‏ها، مصرف داروهاي خاص (از قبيل داروهاي ضد درد، مدرها، و آنتي هيستامين‏ها) يا عدم اختصاص وقت كافي براي عمل دفع مدفوع مي‏باشد. بيماري‏هايي از قبيل مرض قند و كم كاري تيروئيد نيز ممكن است باعث يبوست شوند.

بررسي‏هاي لازم

بيشتر اوقات علت يبوست يك مسئله جدي نيست اما در موارد نادر، يبوست مزمن ممكن است علامت انسداد يا ناهجاري در روده بزرگ باشد. پزشك شما مي‏تواند براي بررسي علت يبوست شما را تحت آزمايش قرار دهد تا علت زمينه‏اي را پيدا كند.

سابقه پزشكي شما

پزشك شما ممكن است مطالبي از اين قبيل بپرسد:
•اخيراً چه داروهايي مصرف نموده ايد؟ (مسكن، ضد افسردگي)
•چه مدت است كه اين علائم را داريد؟
•چه نوع غذاهايي ميل مي‏كنيد؟
•فعاليت معمول شما چقد است؟
•آيا مشكلات پزشكي ديگري داريد؟
•آيا شما معمولاً از مسهل يا تنقيه استفاده مي‏كنيد؟
•آيا همزمان با دفع مدفوع درد و يا خونريزي داريد؟


آزمايشها
براي كنار گذاشتن علل جدي يبوست معايناتي انجام مي‏شود. معمولاً نمونه مدفوع و خون جهت آزمايش گرفته مي‏شود. انجام سيگموئيدسكوپي ممكن است لازم باشد. طي اين آزمون، پزشك درون روده بزرگتان را به وسيله يك دستگاه بخصوص مشاهده مي‏كنيد. ممكن است يك عكسبرداري ويژه با اشعه ايكس كه تنقيه با باريم ناميده مي‏شود، نيز انجام شود. براي اين آزمون روده بزرگ توسط محلول باريم‏دار پر مي‏شود، سپس عكس‏هايي با اشعه ايكس از كل روده بزرگتان گرفته مي‏شود.

درمان يبوست

بعد از بررسي شما يك طرح درماني مناسب توسط پزشكتان توصيه مي‏شود. اين درمان مي‏تواند خوردن فيبر بيشتر، انجام ورزش بيشتر و پرهيز از مصرف زياد از حد مسهل‏ها و يا قطع داروهاي غيرضروري باشد.

فيبر بيشتري بخوريد

يكي از بهترين راه‏هاي درمان شما مصرف غذاهاي با فيبر زياد است. بهترين منبع فيبر، غلات (جو، گندم) و سپس حبوبات است. سبزيجات نيز داراي فيبر قابل توجهي هستند. مواد فيبردار حجم مدفوع را زياد و دفع آن را از روده بزرگ تسريع مي‏نمايد. نوشيدن مايعات كافي هم توصيه مي‏شود.
مرتب ورزش كنيد
ورزش منظم به بهبود كار روده بزرگ و رفع يبوست كمك مي‏كند درباره شروع برنامه ورزشي از پزشكتان سوال كنيد.

از مصرف مزمن و طولاني مدت مسهل پرهيز كنيد

مسهل ها روده بزرگ را تحريك مي‏كنند تا سريع‏تركار كند. مصرف مداوم مسهل‏ها مي‏تواند سبب كش آمدن وضعيت شدن روده بزرگ گردند. و نهايتاً ممكن است روده بزرگ بدون آنها اصلاً كار نكند. پزشكتان مي‏تواند به شما در قطع وابستگي به مسهل‏ها كمك نمايد. در هر صورت، هرگز قبل از مشورت با پزشك آنها را مصرف نكنيد.

مواد پرفيبر

مصرف مواد غذايي زير حاوي فيبر هستند و در پيشگيري درمان يبوست مي‏توانند مؤثر باشند.
•غلات پرفيبر
•حبوبات (نخود، لوبيا، عدس، لپه، باقلا)، سبوس و سبوس گندم و جو
•سبزيجات (مانند گل كلم، هويج و نخودسبز)
•ميوه‏هاي تازه بخصوص سيب، گلابي و ميوه‏هاي خشك مانند كشمش و برگه زردآلو
•گردو، فندق، بادام و غلات (بخصوص حبوباتي از قبيل عدس و لوبيا قرمز)
•استفاده روزانه از سالاد و كاهو همراه با يك قاشق غذاخوري سبوس گندم بعلاوه روغن زيتون و آب ليمو كمك كننده است.
•توصيه مي‏شود مصرف برنج را محدود نماييد و بجاي آن نان جو و يا سنكگ استفاده نماييد.

بررسي و معالجه يبوست شديد و مقاوم

اكثر قريب به اتفاق افرادي كه يبوست دارند، با درمانهاي معمولي خوب مي‏شوند. وقتي يبوست شديد باشد و بيمار با درمان‏هاي معمول بهبودي پيدا نكند لازم است بررسي دقيقتري از جمله اندازه‏گيري مدت زمان عبور مواد از روده بزرگ را با عكسبرداري مخصوص انجام گردد. در اين بررسي معمولاً بيمار تعداد 60 عدد از قرصهاي كوچكي را مي‏خورد و پس از چند روز با عكسبرداري ساده شكم طول مدت عبور مواد از روده بزرگ تعيين مي‏گردد. براساس نتيجه اين كار در مورد درمان طبي و يا جراحي روده بزرگ تصميم‏گيري مي‏شود.

 

 منبع:خدمات بهداشتی درمانی