روش هاي مختلف تشخيص پوكي استخوان

1)التراسوند

‌ يكي از روش‌هاي رايج اندازه‌گيري پوكي استخوان استفاده از اولتراسوند است. سيستم اولتراسوند اندازه‌گيري مواد معدني استخوان، بسيار كوچك‌تر و ارزان‌تر از روش سنجش تراكم استخوان يا دانسيتومتري است و زمان انجام اين كار حدود 1 دقيقه است ومزيت آن در نداشتن اشعه يونيزه است. ‌

مشخصات دانسيتومتري از اولتراسوند

‌1- عدم وجود اشعه يون ساز

‌2- امكان تكرار تصاوير ناحيه مورد نظر

‌3- مشخص شدن ميزان مواد معدني ناحيه مورد نظر به همراه حدود هندسي آن‌

4- كنترل خودكار درجه حرارت براي معتبرترين اندازه‌گيري‌

‌5- كاليبراسيون دقيق و كنترل داخلي

‌6- نمايش رنگي تصاوير براي ارزيابي بهتر دانسيته

‌7- ذخيره‌سازي تصاوير بيماران براي مدت طولاني به منظور پيگيري

‌8- دسترسي آسان به تصاوير براي اپراتور

‌9- امكان مقايسه بين چندين تصوير‌ ‌

2)توموگرافي

اين شيوه تصوير برداري در حقيقت به معني تصوير برداري‌ ‌مقطعي و عرضي از اعضاي بدن است و البته اين روش تشخيصي براي مناطق بالاتر از گردن استخوان ران قابل استفاده نيست. اسكن استخوان‌ ‌يا CT ‌‌در مورد تشخيص سرطان هاي‌ ‌متاستاتيك (تهاجم سرطان از ساير نقاط بدن به استخوان) يا تومورهاي اوليه استخواني‌‌ ‌مفيدتر هستند‌. ‌

3)‌ راديوگرافي ‌

راديوگرافي ، يا عكس برداري با اشعه‌ X ‌، قديمي‌ترين و‌ ‌شايع ترين نوع  تصوير  برداري تشخيصي پزشكي است كه بيش از يك قرن پيش كشف شده است ، عكس‌برداري‌ ‌با‌ اشعه‌ ‌ايكس ‌مي‌تواند تصاوير تشخيصي از بدن انسان را روي فيلم يا روي صفحه كامپيوتر‌ ‌نشان دهد‌.‌

عكس‌برداري با اشعه ايكس سريع‌ترين و آسان‌ترين راه براي ديدن استخوان هاي  شكسته،‌‌ ‌مفاصل يا‌ آسيب‌هاي‌ ‌مهره‌اي ‌است، حداقل دو تصوير از زواياي مختلف براي تشخيص لازم است و ممكن است‌ ‌در محل مفاصل زانو ، آرنج يا مچ گاهي سه تصوير لازم باشد. راديوگرافي كليد اصلي‌ ‌براي راهنمايي‌ ‌جراحي هاي ارتوپدي‌ ‌و درمان صدمات ناشي از‌ ‌ورزش است، اما راديوگرافي حتي در شكل پيشرفته ممكن است، يافته واضحي از‌ ‌سرطان هاي استخوان‌ ‌را نشان ندهد، لذا‌ ‌غربالگري سرطان هاي استخوان و تشخيص در مراحل اوليه نياز به روش‌هاي ديگري مثل‌ سونوگرافي‌،‌ MRI ‌،‌ ‌اسكن استخوان‌ ‌و ... دارد‌. 

محدوديت‌هاي راديوگرافي استخوان‌ ‌

با وجود اين كه تصاوير به دست آمده جزئيات‌ ‌استخوان را به وضوح نشان مي‌دهند اطلاعات كمي در مورد بافت هاي نرم در اختيار پزشك‌ ‌قرار مي‌دهند‌.

• ‌ به عنوان مثال MRI ‌‌در مورد ضايعات زانو و شانه مخصوصا در تشخيص پارگي هاي‌ ‌ليگاماني ، وجود مايع در مفصل و ساير مشكلات، بيشتر كمك كننده است‌‌.
•  در مورد ارزيابي استخوان‌ هايي كه در اثر صدمات دچار فشردگي و كوفتگي استخواني‌ ‌شدند وخطوط قابل رويت شكستگي در آن ها ايجاد نشده MRI ‌‌استفاده مي‌شود‌. ‌
• ‌‌‌MRI  به ويژه در مورد تصويربرداري از‌ ستون‌ ‌فقرات ‌و نخاع درون آن مفيد است‌.
•  سونوگرافي ‌در مورد صدمات اطراف مفصل و ارزيابي مفصل لگن در بچه‌ها براي تشخيص مشكلات مادرزادي‌ ‌مفيد است.‌‌ ‌

بنابراين بهترين روش پيشگيري ازپوكي استخوان و عوارض آن، رعايت رژيم غذايي مناسب، فعاليت ورزشي مناسب و دوري ازعوامل كمك كننده در افزايش پوكي استخوان ، مانند استعمال دخانيات (به ويژه تمام موارد ذكر شده تا قبل از سن 35 سالگي) و ارزيابي هاي لازم براي تعيين ميزان تراكم استخواني است.‌

4)روشDEXA

بهترين روش براي تشخيص پوكي استخوان، سنجش تراكم استخوان يا دانسيتومتري است. خوشبختانه امروزه براي سنجش تراكم استخوان دستگاه هاي جديدي ساخته شده كه     مي تواند با دقت نسبتا زيادي ، تراكم استخواني و نسبت آن ، با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گيري كنند. اين آزمايش ها براي تشخيص و پيگيري درمان پوكي استخوان ،‌ دقيق‌تر از عكس‌برداري با‌ ‌اشعه هستند. ‌پرتوهاي‌ ‌ايكس‌ معمولا براي تشخيص پوكي استخوان مورد استفاده قرار نمي‌گيرند. اين پرتوها‌ ‌كه به دلايل ديگري استفاه مي‌شوند ممكن است پوكي استخوان را نيز در حالتي كه حدود 25‌‌ ‌تا 40 درصد توده استخوان از بين رفته باشد نشان دهد ولي در‌‌ ‌بيشتر موارد پوكي استخوان تشخيص داده نمي‌شود تا اين كه فرد دچار شكستگي استخوان‌ ‌شود.‌

در  برخي روش هاي قديمي از چشمه‌هاي عناصر راديواكتيو استفاده مي شدكه  با توجه به گران بودن مواد راديواكتيو، كوتاهي نيمه عمر بعضي از عناصر و‌ ‌پايين بودن شار تابشي بعضي از مواد راديواكتيو، دانشمندان در صدد استفاده از‌‌ ‌چشمه‌هايي شدند كه شار تابشي مناسبي داشته  و در عين حال ارزان باشد. لذا تكنيك ‌DXA‌‌ ‌‌ به وجود آمدكه در اين روش مبناي كار دانسيتومتري استفاده‌ ‌از يك منبع با دو نوع پيك انرژي بالا و پايين است كه جذب متفاوتي در بافت هاي نرم و‌ ‌استخوان دارد. درDXA‌‌ ، منبع انرژي اشعه‌‌ X‌ است كه برخلاف ماده راديواكتيو در‌ ‌طول زمان كاهش نمي يابد، بنابراين دقت دستگاه به مقدار زيادي (تا %99)افزايش مي‌يابد .

اصل فيزيكي مهمي كه درسيستم‌هاي‌DXA‌‌  استفاده شده است، اندازه‌گيري ميزان پرتوهاي‌X‌‌ ‌ عبوري از داخل بدن با فوتون‌هاي كم انرژي و پر انرژي است. از آنجا كه ضريب تضعيف‌ ‌پرتوهاي‌X‌  به عدد اتمي و انرژي فوتون وابسته است، اندازه‌گيري مقادير فوتون‌هاي‌ ‌عبور كرده در دو انرژي مختلف اين توان را به‌وجود مي‌آورد كه چگالي سطحي در دو بافت‌ ‌متفاوت، بافت نرم و مواد معدني استخوان   ازيكديگر مشخص  باشند .‌‌

براي‌ ‌به‌وجودآوردن پرتوهاي‌X‌  با دو  انرژي متفاوت از تكنيك‌هاي مختلف استفاده‌‌ ‌مي‌شود:

1-‌‌ تكنيك توليد پرتو با انرژي متفاوت: در اين روش دو ولتاژ ‌ ‌قوي متفاوت بر   تيوب اعمال مي‌شود به‌گونه‌اي كه در هر نيم سيكل در يكي از دو‌ ‌حالت ولتاژ  بالا و ولتاژ  پايين قرار مي‌گيرد. در اين حالت توزيع طيف پهن تري‌ ‌ايجاد مي‌شود كه با استفاده از فيلتر مدور گردان كه عمل كاليبراسيون را  بر عهده‌‌ ‌دارد اثر سخت شدن پرتو، تصحيح مي‌شود. در اين چرخ گردان فيلترهاي معادل بافت نرم و‌‌ ‌استخوان وجود دارد و با محاسبه ضرايب تضعيف موجود ، ‌ تصوير را پيكسل به پيكسل كاليبره مي‌كند.‌‌ ‌

‌2- استفاده از يك  فيلتر لبه: اين  فيلتر  طيف انرژي اشعه‌X‌‌ ‌‌ را به دو قسمت كم و پر انرژي تقسيم مي‌كند. با‌ ‌توجه به اين‌كه دو قسمت طيف ذاتا توزيع طيفي كوچكي دارد مشكل سخت  شدن اشعه كاهش‌‌ ‌مي‌يابد. ‌

‌دستگاه هاي‌‌ DXA  را بر اساس نحوه كاليماسيون تيوب اشعه ايكس به‌كار‌ ‌برده به دو نوع‌‌ Pencil Beam ‌‌و ‌‌Fan  Beam‌ تقسيم بندي مي كنند. در نوع Pencil  Beam ‌‌ ‌از يك يا دو دتكتور استفاده مي‌شود در حالي‌كه در‌‌ Fan  Beam‌ دتكتور‌هاي به‌كار رفته در يك خط قرار دارند كه باعث افزايش سرعت اسكن و دقت بيشتر‌ ‌مي‌شود‌.‌

3-روش  ‌IVA ‌(‌Instant Vertebral Assessment‌) ‌‌‌‌

‌اگر چه پوكي استخوان مشكل شايع و پرهزينه‌اي است با اين حال تكنيك‌هاي غير تهاجمي و دقيقي‌ ‌براي ارزيابي توده استخواني كم وجود دارد كه  براي تعيين ميزان پوكي استخوان در‌‌ ‌فقرات كمري از مهره‌هاي  ‌‌ 1Lتا ‌‌4L‌ تست تراكم استخوان به عمل مي‌آيد ولي اكثر‌ ‌شكستگي‌هاي استخوان در ستون فقرات در ناحيه فقرات پشتي مهره اول كمري رخ مي‌دهد كه‌ ‌گاهي منجر به گوژپشتي مي شود. اين افراد امكان دارد داراي چگالي استخواني نرمال يا‌‌ ‌استئوپني باشند ولي دچار شكستگي مهره‌هاي كمري ناحيه ‌‌1L‌  يا فقرات پشتي شده‌‌ ‌باشند‌.

 ‌پوكي استخوان فاكتور خطري است كه يكي از قوي‌ترين‌‌ ‌فاكتورهاي مرتبط با شكستگي است. علاوه بر توده استخواني، تركيبي از ديگر فاكتورهاي‌ ‌خطر، شامل شكستگي مهره قبلي، به طور معني‌داري خطر پيشرفت شكستگي بعدي را افزايش‌ ‌مي‌دهد. علاوه بر اين وجود شكستگي مهره با افزايش كمر‌ ‌درد، كاهش تحرك، افزايش روزهاي استراحت در بستر، كاهش زمان كار، افسردگي و ميزان‌ ‌بالاتري از بستري شدن و عوارض ناشي از آن همراه  است.

‌‌ ‌بنابراين هر شكستگي‌ ‌مهره، اثر باليني قابل توجهي به دنبال دارد. تقريبا دو سوم تا سه چهارم شكستگي‌هاي مهره بدون علامت است. تشخيص شكستگي مهره بدون علامت در پزشكي باليني به ندرت رخ مي‌دهد و طبق مطالعات 75% از شكستگي‌هاي ستون فقرات به صورت باليني آشكار‌ ‌نمي‌‌شوند، بنابراين استفاده از روش‌هاي مكمل در تكنيك‌‌ DXA‌  ضروري به نظر‌ ‌مي‌رسد. با توليد دستگاه‌هاي ‌‌ DXA‌  و توانايي تهيه تصاوير به صورت رخ و نيم رخ‌ ‌از فقرات پشتي و كمري، آشكار سازي مهره‌هايي كه دچار شكستگي شده، مرتفع شده است‌.

‌تكنيك‌‌ IVA‌  براي اين منظور عرضه شده است و در اين تكنيك با دزجذبي‌‌ ‌بسيار كم، تصاويري دقيق و شفاف به صورت رخ و نيم رخ از مهره‌هاي كمري و پشتي تهيه‌ ‌مي‌‌شود كه پزشك مي تواند با دقت بيشتري ريسك شكستگي را مورد ارزيابي قرار دهد. در‌ ‌اين تكنيك به علت بهره‌گيري از تكنيك تصاوير ديجيتال، با به‌كارگيري فيلتر‌هاي‌ ‌تصويرسازي لبه‌هاي مهره ستون فقرات به راحتي قابل مشاهده است كه كمك شاياني در‌ ‌تشخيص و تعيين شكستگي‌ها مي‌كند. تعيين ارتفاع مهره‌ها پارامتر خوبي براي تعيين‌ ‌احتمال شكستگي استخوان هاي ستون فقرات محسوب مي‌ شود. تعيين ارتفاع تك تك مهره‌ها‌‌ ‌با استفاده از نرم افزار ويژه ‌‌امكان‌پذير است.‌

طبق‌ ‌مطالعات انجام شده با به كارگيري تكنيك‌‌ IVA‌  بيش از 30% بيماران احتياج به درمان‌ ‌دارند، در حالي كه فقط با تعيين چگالي استخوان، اين افراد جزء افرادي قرار مي گيرند  كه به‌صورت‌ ‌اندك دچار كاهش تراكم استخوان هستند  اما  قبلا دچار شكستگي استخوان شده اند و شديدا‌ ‌در خطر شكستگي  هاي ديگري قرار دارند‌.

منبع:پزشک بالینی