صافي کف پا
يكي از شايع ترين مشكلات مربوط به پا كه اكثر افراد با آن دست به گريبان هستند و گاهي بدون آن كه از اين مشكل خبر داشته باشند، سال ها با آن زندگي مي كنند، صافي كف پا است.
اين عارضه هم در كودكان و هم در افراد بالغ شايع است. حدود 20 درصد از افراد بالغ دچار صافي كف پا هستند. در اين وضعيت، قوس پا در يك يا هر دو پا صاف است، در حالي كه اين قوس طبيعي در بيشتر افراد، فضايي را در قسمت داخلي پا شامل مي شود. البته ارتفاع اين قوس در افراد مختلف فرق مي كند. كودكان در سنين پايين اين قوس را ندارند. اين قوس بين سنين 3 تا 10 سالگي کم کم ايجاد مي شود.
صافي كف پا انواع مختلفي دارد:
* صافي كف پاي بدون علامت
* صافي كف پاي علامت‌دار
بيشتر كودكان داراي كف پاي صاف بدون علامت هستند. صافي كف پاي علامت دار به دو صورت قابل انعطاف و سخت ديده مي‌شود. نوع قابل انعطاف آن به گونه اي است كه در زمان ايستادن و زماني كه وزن بدن روي پاها قرار مي گيرد، كف پا صاف است، ولي وقتي فرد مي نشيند قوس كف پا برمي گردد. نوع سخت صافي كف پا به گونه اي است كه قوس كف پا، چه در حالت نشسته و چه در حالت ايستاده، تخت و صاف است.
كف پاي صاف چگونه شكل مي گيرد؟
هر پاي انسان از 26 استخوان تشكيل شده است كه توسط 33 مفصل و تعداد زيادي ماهيچه، تاندون و رباط در كنار يكديگر قرار گرفته اند. چگونگي قرار گرفتن اين ساختارها در كنار هم، قوس هاي استخواني را ايجاد مي كند. زماني كه راه مي رويم، اين قوس‌هاي قابل ارتجاع، وزن بدن را ميان پاها و ساق پا توزيع مي كنند. اين قوس ها، نقش جدايي ناپذيري در چگونگي راه رفتن ما دارند و در واقع به عنوان اهرم هاي محكمي براي حركت، عمل مي كنند.
در بسياري از افراد، صافي كف پا جنبه ارثي دارد و در برخي به ندرت، صافي كف پا مي تواند به خاطر ناهنجاري ايجاد شده در كف پا در داخل رحم مادر باشد.
در اين حالت، دو استخوان يا بيشتر به طور ناهنجاري به يكديگر متصل مي شوند. اين نوع پا، تخت و سخت بوده و معمولا در كودكي قابل مشاهده است.
يکي ديگر از دلايل صافي کف پا اين است که در برخي افراد، پا در زمان ايستادن يا راه رفتن تمايل به پيچ خوردگي (چرخش به داخل) پيدا مي كند كه ممكن است به دليل رباط هاي شل در مفصل پاشنه يا در قاعد انگشت بزرگ پا باشد كه باعث پيچ خوردگي بيش از اندازه در پا مي شود. به دليل پيچ خوردگي ميانه پا به داخل، پاشنه و جلوي پا معمولا بيش از حد نرمال به سمت خارج منحرف مي شوند. اين حالت معمولا دوطرفه است و دو پاي فرد را درگير مي كند. اين شايع ترين دليل صاف بودن پاي كودكان است. كودكان نسبت به بزرگسالان مفاصل شل تري دارند. با افزايش سن در كودكان، مفاصل آن ها سخت تر شده و در اكثر آن ها، قوس پا ايجاد مي شود.
صافي كف پا در برخي ديگر از افراد هم ممكن است به خاطر تاندون پاره شده، التهاب مفاصل يا ضايعه اي ايجاد شود كه منجر به بروز سختي و انحراف مفاصل پا مي گردد.
افراد مبتلا به بيماري هاي سيستم عصبي و ماهيچه اي مانند فلج مغزي و عضلاني به دليل ضعف و ناتواني عضلات ممكن است دچار صافي كف پا شوند.
در كنار مواردي كه در بالا اشاره شد، عواملي هم هستند كه احتمال بروز صافي كف پا را تشديد مي كند:
چاقي، آسيب ضربه اي وارد شده به پا يا قوزك، التهاب مفصل روماتيسمي، ديابت، بارداري، بالا رفتن سن؛ به عنوان مثال با بالا رفتن سن، رباط پشتي استخوان درشت ني پا كه در داخل مچ قرار دارد و قوس پا را حمايت مي كند، دچار فرسودگي مي گردد. همچنين سنگيني زياد از حد بر اين رباط مانند اضافه وزن زياد، باعث التهاب و در نتيجه فرسودگي آن مي‌شود. با تخريب تدريجي اين رباط، نقش حمايتي آن از قوس پا از بين رفته و قوس كف پا رفته رفته كم مي شود.
اعمال فشار زياد و مداوم روي پا نيز موجب صافي كف پا مي شود. به عنوان مثال پوشيدن طولاني مدت كفش هاي پاشنه بلند به زردپي آشيل پا فشار آورده و به مرور، مچ پا دچار اختلال مي شود و گاهي هم اين فشار بر رباط خلفي استخوان درشت ني پا اثر گذاشته و باعث از بين رفتن قوس كف پا مي شود.
از كجا بفهميم كه كف پايمان صاف است؟
صافي كف پا هميشه علائمي دارد. اين علائم عبارتند از: صافي يك طرفه يا دوطرفه پا، ساييدگي كفش ها به سمت داخل، درد ناحيه تحتاني پاها، درد ناحيه داخل قوزك پا، تورم قسمت داخلي قوزك و پا درد.
براي تشخيص اينكه فردي داراي صافي كف پا است مي توانيم از چند روش استفاده كنيم:
روش اول: ساده ترين کار، آزمايش جاي پاي خيس است. به اين شكل كه كف پا را با آب خيس كنيد و سپس روي يك سطح صاف بايستيد. اثري كه از پا روي سطح باقي مي ماند، هر چه كامل تر باشد، نشان دهنده صاف تر بودن كف پا است.
در برخي موارد كه به صافي كف پيچ خورده معروف است، تمام كناره داخلي جاي پا به سمت بالا متمايل است كه اين قسمت از پا، در كف پاي معمولي يا با قوس زياد، هرگز با سطح تماس پيدا نمي كند. از طرفي اگر روي جاي پاي باقي مانده، از جلوي پا به سمت پاشنه، خطي رسم كنيم، چنانچه پهناي اين خط برابر با جلوي پا باشد، كف پا صاف بوده و اگر خط كشيده شده نصف پهناي جلوي پا باشد، آنگاه قوس كف پا طبيعي است و چنانچه قوس كف پا زياد باشد، تنها خط باريكي جلوي پا را به پاشنه وصل مي كند.
روش دوم: در افرادي كه كف پاي صاف قابل انعطاف دارند، قوس كف پا را زماني مي توان مشاهده كرد كه فرد روي انگشت هاي پا بايستد، ولي در افرادي كه كف پاي صاف سخت دارند، حتي با قرار گرفتن روي انگشت هاي پا هم نمي توان قوس كف پا را در آن ها مشاهده كرد.
روش سوم: همان طور كه قبلا هم اشاره كرديم، از كفش ها نيز مي توان به صافي كف پا پي برد. كفش‌ها را روي ميزي صاف قرار دهيد و از پشت به آن ها نگاه كنيد. كف پاي صاف باعث خوردگي قسمت داخلي پاشنه پا مي شود. صافي كف پا همچنين باعث مي شود قسمت بالايي كفش به سمت داخل پاشنه خميده شود.
روش چهارم: اگر دچار پادرد هستيد، براي اطمينان از صافي كف پاي خود بهتر است با پاهاي كاملا موازي بايستيد و از فردي بخواهيد از پشت پاهاي شما را نگاه كند. مي توانيد خودتان هم از آينه، پاهاي خود را نگاه كنيد. در حالت عادي فقط انگشت كوچك پا از پشت قابل مشاهده است، ولي چنانچه يك پا، صاف تر از پاي ديگر باشد، انگشت چهارم يا سوم پا را هم مي توان ديد. در اين صورت بايد حتما به پزشك مراجعه كنيد.
روش پنجم: پاهاي صاف معمولا به دليل افتادگي قوس پا، بزرگ تر از پاهاي معمولي و گاهي پهن تر هستند. اين به معناي رشد طبيعي پا نيست، بلكه به خاطر فقدان قوسي كف پا است.
چگونه پزشک صافي کف پا را تشخيص مي دهد؟
در تشخيص صافي كف پا، پزشك جراح ابتدا پا و قوزك پا را بررسي كرده و وضعيت آن ها را در زمان ايستادن و راه رفتن فرد مورد بررسي قرار مي دهد. پزشك حتي چگونگي راه رفتن فرد و ميزان حركت پا را در نظر مي گيرد. چون گاهي صافي كف پا مرتبط با مشكلات مربوط به قسمت بالايي پا است. پزشك ممكن است زانو و حتي ران‌ها را مورد آزمايش قرار دهد. اغلب اشعه ايكس در تعيين شدت اين نقص موثر است. گاهي هم آزمايشاتMRI ، سي‌تي‌اسكن و آزمايش‌هاي خون توسط پزشك توصيه مي شود.
با پاهاي صاف چه بايد كرد؟
صافي كف پا در بسياري از افراد مشكل خاصي ايجاد نمي كند. در كودكان، صافي كف پاي بدون علامت، اغلب به درمان نيازي ندارد، ولي در صافي هاي علامت دار، درمان مورد نياز است.
پزشك با توجه به شرايط و نوع وضعيت بيمار، نوع خاصي از درمان را انتخاب مي كند.
برخي از درمان هايي كه در اين شرايط مفيد هستند، عبارتند از:
* استفاده از تقويت كننده ي قوس پا كه در كفش قرار گرفته و قابل تعويض است و براي اصلاح وضعيت پا استفاده مي شود و در 3 نوع سخت، نيمه سخت و نرم موجود است.
نوع مناسبي كه شما مي توانيد از آن استفاده كنيد، به نوع تجويز پزشك تان بستگي دارد.
البته نوع سخت آن را در صافي كف پاي قابل انعطاف توصيه نمي كنيم، زيرا به دليل جنس پلاستيكي سخت آن، باعث افزايش درد پا مي شود.
* استراحت و پرهيز از فعاليت هايي كه منجر به بدتر شدن وضعيت پاي شما مي شود.
* استفاده از داروهاي مسكن به منظور كاهش درد ناحيه پا
* كاهش وزن
* انجام برخي ورزش هاي كششي براي كاهش درد ناحيه پا و قوزك پا
* استفاده از داروهاي ضد التهابي غير استروئيدي مانند ايبوپروفن به منظور كاهش درد و التهاب.
در افرادي كه داراي تاندون آشيل كوتاهي هستند، بايد تاندون آشيل را کشيد. اين كار در كودكاني كه صافي كف پاي زيادي دارند، دشوارتر است. به منظور اين كار، پا را بايد به سمت داخل چرخاند تا قوس بالا آمده و تاندون كشيده شود.
اما در كنار تمام انواع درمان ها، در مواردي هم عمل جراحي نياز مي شود. در كودكاني كه حالت پاي آن ها كاملا از حالت طبيعي خارج مي شود، براي اصلاح و صاف كردن پا يا به منظور جدا كردن استخوان هاي در هم رفته نياز به جراحي است. البته اين موارد بسيار نادر هستند ، زيرا بيشتر كودكان صافي كف پاي متحركي دارند و نيازي به درمان ندارند، يا در نهايت با يك كفي داخل كفش قابل درمان است.
با كاهش علائم، شما بار ديگر مي توانيد به فعاليت هاي عادي خود از قبيل ورزش برگرديد.
فاصله بين بخش داخلي کف پا با زمين، قوس کف پا نام دارد.
کاهش ارتفاع اين قوس را صافي کف پا مي گويندکه به دنبال آن کف پا در تماس با زمين قرار مي گيرد. صافي کف پا شايع ترين دفورميته پا است.
در نوزادان و کودکان نوپا اين قوس هنوز کامل نشده است و در طي دوران کودکي و بلوغ تکامل مي يابد.
ساختارهاي آناتوميک پا طوري تنظيم شده اند که به قدر کافي سفت و محکم باشند تا بتوانند وزن بدن را در يک زمان معين تحمل کنند و در عين حال انعطاف پذير باشند تا با فرورفتگي و برجستگيهاي زمين انطباق يابند و عمل جذب ضربه را انجام دهند.
علائم و عوارض:
الف)فقدان قوس طولي کف پا در وضعيت ايستاده
ب)پا درد، زانو درد، التهاب تاندون آشيل و نيام کف پايي
پ)انحراف بيش ازحد پاشنه ازخط مرکزي
ت)ممکن است مشکلاتي مثل هالوکس والگوس، چکشي شدن بند اول انگشتان، پينه، ميخچه، درد ساق، درد مچ و دردهاي شديد پاشنه را ايجاد کنند.
ث)تحقيقات نشان مي دهد که %95 افرادي که نياز به تعويض کامل مفصل زانو پيدا مي کنند و %90 بيماراني که تحت عمل جراحي تعويض کامل مفصل ران قرار مي گيرند دچار صافي کف پا بوده اند.
ج)راستاي غلط و نادرست استخوانهاي ضعيف و شکننده ي کف پا که به دنبال صافي کف پا ايجاد مي شود، ممکن است منجر به دردهاي آرتروزي، بي ثباتي ليگاماني و التهاب تاندوني شود.
انواع صافي کف پا:
الف-نوع مادرزادي
ب -نوع اکتسابي
نوع مادرزادي
کودک با صافي پا به دنيا مي آيد يا هنگام تولد براي آن مستعد است. اين نوع صافي کف پا بدون علامت و انعطاف پذير است.
منظور از انعطاف پذير بودن آن است که قوس کف پا تا قبل از اعمال وزن روي پا وجود دارد.
نوع اکتسابي
اين نوع با مرور زمان، و نه در هنگام تولد، ايجاد مي شود و به عوامل مختلفي چون نوع کفش کودک، وضعيت نشستن و خوابيدن او، جبران ناهنجاريهاي موجود در ساق و بالاتر، و گاهي پارگي ليگامان ها و تاندون هاي پا بستگي دارد.
ممکن است صافي کف پا فرايندي براي جبران سفت بودن تاندون آشيل باشد. به دنبال سفتي تاندون آشيل پا حالت پلانتار فلکشن پيدا مي کند. حتي ميزان کم پلانتار فلکشن هم موجب مي شود، پاي آن سمت بلند تر از طرف سالم به نظر برسد. بنابراين بدن سعي مي کند اين مشکل را با مسطح کردن قوس کف پا جبران کند تا بلندتر به نظر رسيدن پاي مبتلا را پوشش دهد.
شايعترين دليل صافي اکتسابي کف پا اختلال عملکرد تاندون تيبيال خلفي به عنوان تاندون اصلي محافظ قوس پا است. با اعمال مکرر نيرو روي اين تاندون، مشکل تشديد مي شود. به موازات رشد جسمي ليگامانها و عضلات ضعيف شده، تمام وظايف مربوط به محافظت از قوس پا را به اين تاندون واگذار مي کنند.
اين تاندون نمي تواند براي مدت طولاني تمام وزن را تحمل کند و به تدريج از پاي در مي آيد و به مسطح شدن قوس منجر مي شود. در چنين مواردي صافي کف پا همراه با دردي است که به پشت مچ منتشر مي شود و فرضيه ي اختلال عمل تاندون تيبيال خلفي را تاييد مي کند.
تشخيص:
هر فردي با انجام چند تست ساده مي تواند به وضعيت قوس پاي خود پي ببرد.
الف - تست تصوير کف پا
از استخر که بيرون مي آئيد، به رد پاي خود روي کفپوش نگاه کنيد. يک خط باريک بخش جلوي پا را به پاشنه اتصال مي دهد. اگر کف پا صاف باشد عرض اين خط در ناحيه ي وسط پا با جلوي پا برابر است. اگر قوس پا نرمال باشد، عرض خط در وسط يا تقريبا نصف بخش جلويي است. اگر ارتفاع قوس زياد باشد، فقط يک خط باريک بخش جلويي پا را به پاشنه اتصال مي دهد. تصوير هر دو پاي فرد بايد برابر و يکسان باشد.
ب - بررسي کفش ها:
کفش ها را روي يک ميز مسطح قرار دهيد و از پشت و در سطح چشمتان به آنها نگاه کنيد. کفشها بايد به طور يکنواخت و يکسان ساييده شود. صافي کف پا موجب مي شود که کفش در سمت داخل به خصوص در ناحيه ي پاشنه بيشتر سايش پيدا کند. همچنين رويه ي کفش در قسمت داخل به سمت کف کفش انحراف پيداکند.
اگر درد منحصر به يک پا است، براي تشخيص صاف بودن کف پا مي توانيد از دو تست در منزل استفاده کنيد:
ج- تست نوک انگشتان:
در حالي که صاف ايستاده ايد نوک انگشتان دستها را روي ديوار مقابل قرار دهيد و روي نوک انگشتان يک پاي خود بايستيد.اگر نتوانيد اين کار را انجام دهيد احتمالا کف همان پا صاف مي باشد.
د- تست تعداد انگشتان:
طوري بايستيد که پشت شما به آينه باشد. به طور نرمال از پشت فقط بايد انگشت چهارم و گاهي سوم ديده شود.
اگر همراه با صافي پا درد هم وجود داشته باشد يا با ايستادن روي انگشتان هم قوسي ديده نشود، عکس راديوگرافي جهت تشخيص علت ضروري است.
درمان غير جراحي:
سوال مهم اين است که آيا صافي کف پا را بايد درمان نمود يا خير؟ صاف به نظر رسيدن پاي کودک توجه بسياري ازوالدين را جلب مي کند. در بيشتر موارد پا کاملا نرمال است. به طور طبيعي يک بالشتک چربي در کف پاي نوزادان وجود دارد که باعث مي شود پا صاف به نظر برسد. به همين دليل بعضي ازمتخصصان معتقدند که کف پاي صاف تاسن بلوغ طبيعي است. اگر صافي کف پا مشکل ساز باشد معمولا تا 6 تا 12 سالگي دردناک نمي شود که البته اين سن براي درمان غير جراحي خيلي دير است.
درمان غير جراحي نوع مادرزادي:
اگر نوع انعطاف پذير به موقع تشخيص داده شود با شيوه هاي غير جراحي به راحتي درمان مي شود، اگر چه اين نوع صافي کف پا بدون علامت است. درمان کودک با انواع کفي، کفش يا بريس آغاز مي شود. دليل شروع درمان اين است که استخوانهاي کودکان نرم و درحال رشد هستند و احتمال انحراف استخوانها وجود دارد. همچنين ليگامانهاي نگهدارنده ي استخوانها انعطاف پذير هستند. اگر هيچ وسيله يي پا را در وضعيت صحيح نگه ندارد، ممکن است استخوانها به صورت غيرطبيعي رشد کنند و منجر به مشکلاتي در آينده شوند.
درمان غير جراحي نوع اکتسابي:
نوع اکتسابي صافي کف پا ماهيتي کاملا متفاوت دارد و بهترين راه درمان آن پيشگيري از آن است. کفش کودک بايد فيت و ساخت مناسبي داشته باشد. درمان بر اساس مشکلي که در حال حاضر وجود دارد انجام مي گيرد. اگر علت سفتي، تاندون آشيل باشد، براي بيمار ترکيبي از تمرينات کششي و فيزيوتراپي تجويز مي شود. اگر اختلال عمل تاندون تيبيال خلفي، دليل صافي کف پا باشد درمان شامل استراحت، بي حرکتي و داروهاي ضد التهابي مي باشد. اگر صافي کف پا شديد باشد، ممکن است درمانگر از گچ گيري پا استفاده کند تا وقتي که تاندون خود را ترميم نمايد. چون اختلال عملکرد تاندون تيبيال پيشرونده است و به مرور زمان بدتر مي شود، توجه زود هنگام به آن ضروري است، چه در غير اين صورت در مراحل پيشرفته درمان با شکست مواجه مي شود.
اين مطلب که توسط خانم مريم علم پور نوشته شده در هفته نامه پزشکي امروز به چاپ رسيده است.
منبع:بررسي دفورميتي هاي شايع درکودکان(فرهادبيگي)
دكتر بيژن فروغ استاد دانشگاه ،رئیس بخش بیمارستان فیروزگر و مدیر گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه،موسس مرکز تحقیقات دانشگاه، عضو انجمن بین المللی درد، عضو انجمن جهانی طب فیزیکی ،عضو انجمن جهانی توانبخشی مغز و اعصاب WFNR،عضو مرکز تحقیقات ضایعات نخاعی ،عضو مرکز تحقیقات دیابت